Świadczenia emerytalne w Polsce - przewodnik

System emerytalny w Polsce przeszedł w ostatnich dekadach szereg reform, co sprawia, że orientacja w dostępnych świadczeniach może być wyzwaniem. W niniejszym artykule przedstawiamy kompleksowy przewodnik po świadczeniach emerytalnych dostępnych w Polsce, wyjaśniając różnice między poszczególnymi rodzajami emerytur oraz warunki ich przyznawania.

System emerytalny w Polsce - podstawowe informacje

Polski system emerytalny opiera się obecnie na trzech filarach:

• I filar - obowiązkowy, zarządzany przez ZUS, oparty na zasadzie solidarności międzypokoleniowej
• II filar - obowiązkowy dla osób urodzonych po 31 grudnia 1968 r. (dobrowolny dla osób urodzonych w latach 1949-1968), zarządzany przez Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) lub subkonto w ZUS
• III filar - dobrowolny, obejmujący różne formy dobrowolnego oszczędzania na emeryturę (PPE, IKE, IKZE, PPK)

Wysokość emerytury z I filara zależy od sumy zgromadzonych składek zwaloryzowanych na dzień przejścia na emeryturę, podzielonej przez średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku przejścia na emeryturę.

Rodzaje świadczeń emerytalnych w Polsce

1. Emerytura powszechna

Jest to podstawowy rodzaj emerytury, do której prawo nabywa się po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, który obecnie wynosi:

• 60 lat dla kobiet
• 65 lat dla mężczyzn

Warunki przyznania:

• Osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego
• Posiadanie jakiegokolwiek okresu składkowego (nawet 1 dzień)

Wysokość świadczenia: Zależy od łącznej kwoty składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego, zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz środków zgromadzonych na subkoncie, podzielonych przez średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach.

Ważne informacje:

• Przejście na emeryturę powszechną jest dobrowolne - można kontynuować pracę po osiągnięciu wieku emerytalnego
• Każdy dodatkowy rok pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego znacząco podnosi wysokość świadczenia
• Emerytura powszechna podlega corocznej waloryzacji

2. Emerytura pomostowa

Jest to świadczenie przyznawane osobom wykonującym prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, które ze względu na swoje właściwości nie mogą być wykonywane po osiągnięciu określonego wieku.

Warunki przyznania:

• Urodzenie się po 31 grudnia 1948 r.
• Osiągnięcie wieku co najmniej 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni)
• Posiadanie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat
• Posiadanie okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni)
• Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. oraz po 31 grudnia 2008 r.

Wysokość świadczenia: Obliczana jest podobnie jak emerytura powszechna, ale z uwzględnieniem innych czynników. Emerytura pomostowa jest wypłacana do dnia osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.

3. Świadczenie przedemerytalne

Jest to świadczenie dla osób, które utraciły pracę z przyczyn leżących po stronie pracodawcy i ze względu na wiek mają trudności ze znalezieniem nowego zatrudnienia.

Warunki przyznania:

• Rejestracja w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna i pobieranie zasiłku dla bezrobotnych przez co najmniej 180 dni
• Wiek - co najmniej 56 lat (kobiety) lub 61 lat (mężczyźni)
• Staż pracy - co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni)
• Rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy

Świadczenie przedemerytalne można również uzyskać w innych przypadkach, np. po pobieraniu przez co najmniej 180 dni zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego, po rozwiązaniu stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, lub po przedłużonym już okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Wysokość świadczenia: Jest to stała kwota, podlegająca waloryzacji. Od marca 2024 r. wynosi 1794,70 zł. Świadczenie może być zmniejszone w przypadku osiągania dodatkowych przychodów.

4. Emerytura częściowa

Od 1 października 2017 r. emerytury częściowe zostały zniesione. Osoby, które nabyły do nich prawo przed tą datą, mogą je nadal pobierać.

5. Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne

Jest to świadczenie przeznaczone dla nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych.

Warunki przyznania:

• Rozwiązanie stosunku pracy
• Osiągnięcie wieku zależnego od roku urodzenia (np. dla osób urodzonych w latach 1962-1968 - 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn)
• Co najmniej 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym co najmniej 20 lat wykonywania pracy jako nauczyciel w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć

Wysokość świadczenia: Obliczana jest podobnie jak emerytura powszechna. Świadczenie wypłacane jest do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.

6. Renta rodzinna po zmarłym emerycie

Jest to świadczenie dla członków rodziny zmarłego emeryta lub rencisty, a także osoby, która spełniała warunki do uzyskania emerytury lub renty.

Osoby uprawnione:

• Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione - do ukończenia 16 lat, a jeśli się uczą - do ukończenia 25 lat (bez ograniczenia wieku w przypadku całkowitej niezdolności do pracy)
• Wdowa lub wdowiec - jeśli w chwili śmierci małżonka ukończyli 50 lat lub są niezdolni do pracy, albo wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym, które nie ukończyło 16 lat (lub 18 lat, jeśli się uczy)
• Rodzice zmarłego - jeżeli spełniają warunki do otrzymania renty rodzinnej określone dla wdowy/wdowca oraz zmarły bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania

Wysokość świadczenia:

• Dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu
• Dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia zmarłego
• Dla trzech lub więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia zmarłego

Dodatkowe świadczenia dla emerytów

1. 13. emerytura

Dodatkowe roczne świadczenie pieniężne dla emerytów i rencistów, wypłacane w wysokości najniższej emerytury obowiązującej od 1 marca danego roku. Przysługuje wszystkim osobom pobierającym emerytury i renty, bez względu na wysokość ich świadczenia podstawowego.

2. 14. emerytura

Dodatkowe roczne świadczenie pieniężne, którego wysokość jest uzależniona od wysokości pobieranej emerytury lub renty. Świadczenie to przysługuje w pełnej wysokości osobom, których świadczenie podstawowe nie przekracza określonego progu (w 2023 roku było to 2900 zł brutto). Dla osób o wyższych świadczeniach podstawowych stosuje się zasadę "złotówka za złotówkę", co oznacza, że 14. emerytura jest pomniejszana o kwotę przekroczenia tego progu.

3. Dodatek pielęgnacyjny

Przysługuje osobom całkowicie niezdolnym do pracy i samodzielnej egzystencji lub osobom, które ukończyły 75 lat. Od 1 marca 2024 r. dodatek wynosi 330,07 zł miesięcznie.

Jak zwiększyć wysokość emerytury?

Istnieje kilka sposobów na zwiększenie wysokości przyszłej emerytury:

1. Dłuższa aktywność zawodowa

Każdy dodatkowy rok pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego znacząco podnosi wysokość świadczenia, ponieważ:

• Zwiększa się suma zgromadzonych składek
• Skraca się statystyczne dalsze trwanie życia używane w formule obliczeniowej
• Składki nadal są waloryzowane

2. Wyższe zarobki

Wysokość składek emerytalnych jest bezpośrednio powiązana z wysokością wynagrodzenia. Im wyższe zarobki, tym wyższe składki odprowadzane na konto emerytalne.

3. Minimalizacja przerw w karierze zawodowej

Każda przerwa w zatrudnieniu oznacza brak odprowadzania składek, co przekłada się na niższą emeryturę. Warto minimalizować okresy niepracowania lub zadbać o to, by w tym czasie składki były odprowadzane (np. podczas urlopu wychowawczego).

4. Dobrowolne ubezpieczenie emerytalne

Warto rozważyć dodatkowe formy oszczędzania na emeryturę w ramach III filara:

• Indywidualne Konto Emerytalne (IKE) - umożliwia gromadzenie oszczędności z korzyściami podatkowymi (zwolnienie z podatku od zysków kapitałowych)
• Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) - pozwala na odliczenie wpłat od podstawy opodatkowania PIT
• Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) - program oszczędnościowy, w którym składki są współfinansowane przez pracownika, pracodawcę i państwo
• Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) - programy organizowane przez pracodawców dla swoich pracowników

5. Okresowa emerytura kapitałowa

Jeśli przystąpiłeś do OFE, środki zgromadzone na rachunku w OFE wpływają na wysokość emerytury. Warto śledzić wyniki OFE i w razie potrzeby rozważyć zmianę funduszu.

Kiedy złożyć wniosek o emeryturę?

Wniosek o emeryturę można złożyć najwcześniej na 30 dni przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Warto jednak pamiętać, że:

• Emerytura zostanie przyznana od miesiąca, w którym złożono wniosek (nie jest przyznawana wstecz)
• Termin złożenia wniosku może mieć wpływ na wysokość emerytury ze względu na terminy waloryzacji składek
• Najkorzystniej jest składać wniosek bezpośrednio po przeprowadzeniu kwartalnej waloryzacji składek (czyli w lipcu, październiku, styczniu i kwietniu)

Podsumowanie

System emerytalny w Polsce oferuje różne rodzaje świadczeń, dostosowane do różnych sytuacji życiowych i zawodowych. Znajomość dostępnych opcji i warunków ich przyznawania jest kluczowa dla odpowiedniego zaplanowania przejścia na emeryturę i maksymalizacji wysokości świadczenia.

Należy pamiętać, że przepisy emerytalne ulegają częstym zmianom, dlatego warto na bieżąco śledzić aktualne regulacje lub skonsultować się z ekspertem, który pomoże w indywidualnej sytuacji.

Jeśli masz pytania dotyczące świadczeń emerytalnych, nie wiesz, które z nich przysługują Ci w Twojej sytuacji, lub potrzebujesz pomocy w złożeniu wniosku - skontaktuj się z nami. W Pension Consultation specjalizujemy się w doradztwie emerytalnym i z przyjemnością pomożemy Ci w rozwikłaniu nawet najbardziej skomplikowanych kwestii.